اثربخشی بسته آموزشی توانمند سازی روانی – اجتماعی مبتنی بر نظریه انتخاب بر کاهش خشونت، رفتارهای پرخطر و افزایش امیدواری نوجوانان منطقه سه تهران
شیرین ولی زاده ، اسماعیل سعدی پور ، فریبرز درتاج ، علی دلاور ، کامران شیوندی چلچه
چکیده
زمینه: تقریباً تمامی متخصصین روانشناس و علوم تربیتی بر این باورند كه دوره نوجوانی حساس ترین، بحرانی ترین و مهمترین دوره رشد هر انسان می باشد، در این دوره فرد به بلوغ می رسد، در پی كشف هویت خود است، بدنبال استقلال و جدایی از وابستگی های دوره كودكی است، به همین دلایل در این دوره نوجوانان دارای وضعیت روانی با ثباتی نیستند.
هدف:
هدف از انجام مطالعه حاضر، اثربخشی بسته آموزشی توانمند سازی روانی – اجتماعی مبتنی بر نظریه انتخاب بر کاهش خشونت، رفتارهای پرخطر و افزایش امیدواری نوجوانان بود.
روش:
روش پژوهش ، نیمه آزمایشی و به صورت طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان دختر پایه یازدهم منطقه 3 آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی 1400-1399 که تعداد کل آنها 5704 نفر بودند.
تعداد نمونه در این پژوهش حاضر 30 نفر از دانشآموزان نوجوان در نظر گرفته شد که به روش نمونه گیری ترکیبی (تصادفی ساده و در دسترس) ، از جامعهی مذکور آنهایی که از نظر خشونت و رفتارهای پرخطر دارای سابقه بودند با مشورت معلمین و بررسی پرونده انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش(15 نفر) و کنترل(15 نفر) جایگزین شدند.
ابزارهای تحقیق شامل پرسشنامه خشونت و پرخاشگری در دانش آموزان، پرسشنامه خطرپذیری نوجوانان ایرانی و پرسشنامه امیدواری بود.
تدوین بسته آموزشی توانمند سازی روانی- اجتماعی مبتنی بر تئوری انتخاب طی ده جلسه اجرا شد و نتایج با استفاده از تحلیل کوواریانس درون گروهی و بین گروهی به کمک نرم افزار SPSS-22 انجام گرفت.
یافته ها:
نتایج آزمون اثر پیلایی نشان می دهد که تفاوت معنی داری در ترکیب متغیرهای وابسته بین دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارد. براساس نتایج بین میانگین دو گروه دانشجویان متغیر خطرپذیری (48/9F= ، 005/0P=)، پرخاشگری (80/4F= ، 037/0P=)، امیدواری (22/30F= ، 0001/0=P) تفاوت معنی داری از نظر آماری وجود دارد.
نتیجه گیری:
می توان گفت آموزش توانمندی های روانی اجتماعی مبتنی بر تئوری انتخاب با تأکید بر شیوه های موثر و مسئولانه رفع نیازها به عنوان منشا اصلی رفتار افراد و انتخاب های آنها موجب افزایش کارآمدی دانش آموزان در برخورد با چالش های زندگی شخصی و تحصیلی می شود.
کلیدواژگان: بسته آموزشی مبتنی بر تئوری انتخاب، خطرپذیری ، پرخاشگری ، امیدواری
مقدمه
سنین نوجوانی به دلیل مشارکت بیشتر نوچوانان در گروه همسالان و قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی متنوع تر و نیز مسؤولیت های تحصیلی، اجتماعی و اقتصادی بیشتری که از او انتظار می رود، می تواند بیشتر مستعد ارتکاب رفتارهای پرخطر باشد(رمضان خانی، ودادهایر، الهانی، محمدخواه، 2021).
نوجوانان یکی از آسیب پذیرترین قشر جامعه در برابر رفتارهای پرخطر هستند. بر اساس آمار پزشکی قانونی کشور، شایع ترین علل مرگ جوانان و نوجوانان زیر 25 سال در ایران، در درجه اول صدمات رانندگی و پس از آن به ترتیب مسمومیت ناشی از الکل، مواد مخدر، خودکشی و در نهایت بیماری¬های مضمن و خطرناک است(ادیب نیا، 1397).
رفتارهای پرخطر در هر جامعه از موارد جدی تهدیدکننده سلامت است که احتمال نتایج مخرب جسمی، روا نشناختی و اجتماعی رابرای فرد افزایش می دهد.
رفتارهای پرخطر شامل مجموع های از رفتارهای مختلف مانند مصرف دخانیات، موادمخدر، الکل و یا رفتا رهای مخرب است که می تواند سلامت و رفاه نوجوانان را به خطر بیندازد و مانع موفقیتها و رشد آتی آنها شود.
روش شناسی پژوهش
روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی و به صورت طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان دختر پایه یازدهم منطقه 3 آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی 1400-1399 که تعداد کل آنها 5704 نفر بودند.
تعداد نمونه در این پژوهش حاضر 30 نفر از دانش آموزان نوجوان در نظر گرفته شد که به روش نمونه گیری ترکیبی (تصادفی ساده و در دسترس)، از جامعه ی مذکور آنهایی که از نظر خشونت و رفتارهای پرخطر دارای سابقه بودند با مشورت معلمین و بررسی پرونده انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش(15 نفر) و کنترل(15 نفر) جایگزین شدند.
ابزارهای تحقیق شامل سه نوع پرسشنامه بود:
پرسشنامه خشونت و پرخاشگری در دانش آموزان:
این پرسشنامه، توسط باس و پری ساخته شده و دارای 29 سؤال است و چهار جنبه از پرخاشگری را مورد ارزیابی قرار می دهد.
سؤالات 1،5،9،13،17،21،24،26،28 مربوط به پرخاشگری فیزیکی و سؤالات 6،2،10،14،18 پرخاشگری کلامی، سؤالات 3، 7،11،15،19،22، 29مربوط به خشم و سؤالات 4،8،12،16،20،23،25،27 خصومت را نشان می‌دهند.
این پرسشنامه، پالایش شده پرسشنامه خصومت است که سی سال قبل (1962) توسط باس تهیه شده و کاربرد وسیعی داشته است.
پرسشنامه خطرپذیری نوجوانان ایرانی:
پرسشنامه خطرپذیری نوجوانان ایرانی(IARS) توسط زاده محمدی و همکاران در سال 1390 طراحی و هنجاریابی شد. این پرسشنامه دارای 38 گویه می باشد که هفت زیرمقیاس گرایش به موادمخدر، گرایش به الکل، گرایش به سیگار، گرایش به خشونت، گرایش به رابطه و رفتار جنسی، گرایش به رابطه با جنس مخالف، و گرایش به رانندگی خطرناك را شامل می شود.
در این پژوهش از مولفه های گرایش به سیگار، گرایش به رابطه با جنس مخالف و گرایش به رانندگی خطرناك استفاده می شود.
پرسشنامه امیدواری:
پرسشنامه امیدواری (HQ) اشنایدر و همکاران توسط اشنـایدر و همکاران در سال ۱۹۹۱ برای سنجـش امیـدواری سـاختـه شـد، دارای ۱۲ عبارت است و به صورت خودسنجی اجرا می شود.
از این عبارات، ۴ عبارت برای سنجش تفکر عاملی، ۴ عبارت برای سنجش تفکر راهبردی، ۴ عبارت انحرافی است. بنابراین این پرسشنـامه دو زیر مقیاس عامل و راهبرد را اندازه گیری می کند.
طراحی و تدوین بسته آموزشی:
برای تدوین بسته آموزشی توانمند سازی روانی-اجتماعی مبتنی بر تئوری انتخاب نوجوانان ایرانی که به روش اسنادی و مبتنی بر مبانی نظری و تحقیقات انجام شده ی در دسترس صورت پذیرفت .
برای تعیین روایی(اعتبار) محتوایی بسته مورد نظر با استفاده از روش “لاوشه”، محتوای آن در اختیار متخصصان منتخب قرار گرفت و روایی محتوایی آن تایید شد.
به منظور اصلاح بسته آموزشی و متناسب سازی آن با وِزگی های دانش آموزان و وقوف بر مشکلات پیش بینی نشده، بسته آموزشی روی 6 نفر از دانش آموزان اجرا شد و مشکلات و نواقص آن رفع گردید. پس از رفع اشکالات فرم نهایی آن تهیه و آماده اجرا برای جلسات آموزش شد.
برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی(شاخص های فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد) و در آمار استنباطی از تحلیل کوواریانس درون گروهی و بین گروهی به کمک نرم افزار SPSS-22 استفاده شد.
