بررسی رابطه بین سبک های تربیتی مادران با الگوی مصرف سیگار در دانشجویان ورودی سال 88-1387 در شهر تهران
روانشناس شیرین ولی زاده – آناهیتا صالح – سعاده بهره بر
چکیده
مصرف سیگار بزرگ ترین دشمن سلامت عمومی است که به عنوان مهم ترین عامل بیماری و مرگ های قابل پیشگیری در سراسر دنیا معرفی شده است. امروزه 2/1 بیلیون مصرف کننده سیگار وجود دارد که 800 میلیون آن ها در کشورهای در حال توسعه هستند (پوراسلامی، 2003).
این ماده که بسیار قابل درسترس است، سالیانه عامل مرگ چهار میلیون انسان در دنیا و پنجاه هزار مرگ در ایران است و تخمین زده می شود که در سال 2030 مرگ و میر ناشی از مصرف آن به ده میلیون انسان در سال برسد که %70 آن مربوط به کشورهای در حال توسعه است (سازمان بهداشت جهانی، 2000).
در واقع گسترش جهانی این معضل، اقدامات وسیعی را می طلبد که باید متمرکز بر جنبه هایی از زندگی اشخاص باشد که باعث گرایش آنان به مصرف این ماده شده است و ویژگی های ساختار خانواده و تعامل بین نوجوانان و والدین به عنوان یکی از ارکان مهم رشد شخصیت اجتماعی بسیار قابل تعمق است (کاظمی و عریضی، 1387).
عوامل شناخته شده مصرف سیگار در بین نوجوانان و جوانان شامل وضعیت پایین فرهنگی و اجتماعی، داشتن دوستان مصرف کننده سیگار، عوامل شخصیتی و سیگاری بودن والدین و یا خواهر و برادر و اشتغال نوجوانان است (احمدی و غنی زاده، 2001؛ گلاواک و همکاران، 2003؛ جیووینو، 1999؛ اَدون ولی و مری کانگاس، 2003؛ مارلا و آیزنبرگ فوستر، 2002؛ کوری، التون، تُد و پلات، 1997).
فرضیه های پژوهش
- سبک تربیتی سهل گیرانه مادران بر الگوی مصرف سیگار در فرزند دانشجوی آنان تاثیر دارد.
- سبک تربیتی مقتدارنه مادران بر الگوی مصرف سیگار در فرزند دانشجوی آنان تاثیر دارد.
- سبک تربیتی مستبدانه مادران بر الگوی مصرف سیگار در فرزند دانشجوی آنان تاثیر دارد.
روش مطالعه
پژوهش حاضر از نوع علی- مقایسه ای است که به روش مقطعی بر روی 298 دانشجوی دختر و پسر انجام شده است. جامعه آماری مورد بررسی شامل کلیه دانشجویان پسر و دختر دانشگاه های علمی کاربردی شهر تهران بود که در سال تحصیلی 88-1387 مشغول به تحصیل بوده اند.
نحوه نمونه گیری از نوع خوشه ای و تصادفی بود به طوری که نواحی پنج گانه شهر تهران به عنوان طبقه در نظر گرفته شد و از هر ناحیه پنج مرکز علمی کاربردی به شکل تصادفی انتخاب شد و از هر مرکز از کلیه کلاس های ورودی سال جدید (88-1387) یک کلاس به شکل تصادفی انتخاب شد.
در این پژوهش مادران کلیه دانشجویان در زمان تولد دانشجویان بیش از 18 سال سن داشته اند و در طی پژوهش در قید حیات بوده اند. دانشجویانی که تحت سرپرستی پدر و مادر نبودند در پژوهش وارد نشدند. وجود ناتوانی جسمی و یا از دست دادن نزدیکان در دو ماه اخیر (دو ماه قبل از جمع آوری داده ها) نیز از شرایط خروج از تحقیق بود.
برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه ای استفاده شد که شامل سه بخش بود. بخش اول شامل مشخصات فردی دانشجویان، بخش دوم پرسشنامه سبک والدینی بامیرند و میلر که مشتمل بر سوالات ارزیابی سبک والدینی مادر است و بخش سوم پرسشنامه محقق ساخته بود که شامل وضعیت مصرف سیگار و الگوی مصرف بود. کلیه اطلاعات پرسشنامه ها به وسیله دانشجویان تکمیل گردید.
پس از جمع آوری اطلاعات (با استفاده از نرم افزار SPSS) از تحلیل مجذور کای استفاده شد.
بحث و نتیجه گیری
نتایج این تحقیق نیز نشان می دهد دانشجویانی که دارای مادر با سبک تربیتی مقتدرانه بوده اند مصرف سیگار در آن ها کم تر بوده است. بر اساس نتایج این تحقیق، مادران با سبک تربیتی ”مقتدر“ جوانانی تربیت کرده اند که کم تر از سایرین گرایش به مصرف سیگار دارند.
در راستای نتایج پژوهش می توان نتایج پژوهش های هنریکسون و راکِر (2000)؛ اَمرانی و همکاران (2002)؛ میلر، دیوریو و دادلی (2002)؛ اَدون ولی و مریکانگاس (2003)؛ بروک و شوستر و زانگ (2004)؛ صراف زادگان (1377)؛ کاظمی و عریضی (1387)، هم راستا با نتایج پژوهش هستند و بیانگر اثرات غیر قابل انکار رفتارهای والدین و محیط خانواده و سبک تربیتی والدین در برخورد با فرزندان و از سوی دیگر اهمیت مصرف سیگار به عنوان کانال ارتباطی نوجوانان و جوانان با اعتیاد است.
لذا برای پیشگیری از مصرف سیگار در نوجوانان و جوانان توصیه می شود والدین به خصوص مادران از نقش کلیدی خود برای رشد اخلاقی و اجتماعی فرزندان آگاه شوند و با شناسایی ویژگی های دوران دانشجویی تلاش برای ایجاد یک رابطه صمیمانه و در عین حال مقتدرانه با فرزندان خود داشته باشد و بتوانند یک رابطه صحیح با فرزندانشان برقرار نمایند تا با نهادینه کردن تعهد به ارزش های خانوادگی و اجتماعی در فرزند خود از مصرف سیگار در آنان پیشگیری نمایند.
مقدمه
مصرف سیگار بزرگ ترین دشمن سلامت عمومی است که به عنوان مهم ترین عامل بیماری و مرگ های قابل پیشگیری در سراسر دنیا معرفی شده است. امروزه 2/1 بیلیون مصرف کننده سیگار وجود دارد که 800 میلیون آن ها در کشورهای در حال توسعه هستند (پوراسلامی، 2003).
این ماده که بسیار قابل درسترس است، سالیانه عامل مرگ چهار میلیون انسان در دنیا و پنجاه هزار مرگ در ایران است و تخمین زده می شود که در سال 2030 مرگ و میر ناشی از مصرف آن به ده میلیون انسان در سال برسد که %70 آن مربوط به کشورهای در حال توسعه است (سازمان بهداشت جهانی، 2000).
بسیاری از پژوهش های بین المللی نشان می دهد 85 تا 90 درصد مصرف کنندگان سیگار قبل از سن بیست سالگی مصرف خود را آغاز کرده و اغلب آن ها اولین تجربه مصرف سیگار را بین سنین 11 تا 14 سال گزارش کرده اند (پوراسلامی، 2003).
در تحقیق گریسباخ و همکارانش بر روی نوجوانان چندین کشور نشان داده شد که شیوع مصرف سیگار به صورت آزمایشی در کشور استرالیا %9/19، در کشور دانمارک %8/15، در کشور فنلاند %4/13، در کشور آلمان 6/14%، در کشور نروژ %9/15 و در کشور اسکاتلند %9/6 است (گریسباخ، آموس و کوری ، 2003).
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع علی- مقایسه ای است که به روش مقطعی بر روی 298 دانشجوی دختر و پسر انجام شده است. جامعه آماری مورد بررسی شامل کلیه دانشجویان پسر و دختر دانشگاه های علمی کاربردی شهر تهران بود که در سال تحصیلی 88-1387 مشغول به تحصیل بوده اند.
نحوه نمونه گیری از نوع خوشه ای و تصادفی بود به طوری که نواحی پنج گانه شهر تهران به عنوان طبقه در نظر گرفته شد و از هر ناحیه پنج مرکز علمی کاربردی به شکل تصادفی انتخاب شد و از هر مرکز از کلیه کلاس های ورودی سال جدید (88-1387) یک کلاس به شکل تصادفی انتخاب شد.
در این پژوهش مادران کلیه دانشجویان در زمان تولد دانشجویان بیش از 18 سال سن داشته اند و در طی پژوهش در قید حیات بوده اند. دانشجویانی که تحت سرپرستی پدر و مادر نبودند در پژوهش وارد نشدند. وجود ناتوانی جسمی و یا از دست دادن نزدیکان در دو ماه اخیر (دو ماه قبل از جمع آوری داده ها) نیز از شرایط خروج از تحقیق بود.
برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه ای استفاده شد که شامل سه بخش بود. بخش اول شامل مشخصات فردی دانشجویان، بخش دوم پرسشنامه سبک والدینی بامیرند و میلر که مشتمل بر سوالات ارزیابی سبک والدینی مادر است و بخش سوم پرسشنامه محقق ساخته بود که شامل وضعیت مصرف سیگار و الگوی مصرف بود. کلیه اطلاعات پرسشنامه ها به وسیله دانشجویان تکمیل گردید.
ابزار اندازه گیری پژوهش
شیوه های فرزند پروری بامیرند :
به منظور ارزیابی نقش الگوهای خانوادگی والدین از پرسشنامه شیوه های فرزندپروری دیانا بامیرند استفاده شد که توسط والدین فرزندان طلاق (پدر یا مادر) و (پدر و مادر) فرزندان عادی تکمیل شد. این پرسشنامه شامل 30 جمله است که 10 جمله آن به شیوه سهل گیرانه، 10 جمله به شیوه مستبدانه و 10 جمله دیگر آن به شیوه اقتدار منطقی مربوط می شود.
بوری (1991) میزان پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش بازآزمایی در بین گروه مادران، 81/0 برای شیوه سهل گیرانه، 86/0 برای شیوه مستبدانه و 78/0 برای شیوه اقتدار منطقی و هم چنین در بین گروه پدران برای شیوه سهل گیرانه 77/0، برای شیوه مستبدانه 85/0 و برای شیوه اقتدار منطقی 92/0 به دست آورد.
وی برای بررسی بیش تر اعتبار پرسشنامه از روش اعتبار افتراقی استفاده کرد و مشاهده نمود که مستبد بودن مادر رابطه معکوس با سهل گیری (38/0-) و اقتدار منطقی مادر (48/0-) دارد. هم چنین مستبد بودن پدر رابطه معکوسی با سهل گیری (50/0-) و اقتدار منطقی (52/0-) دارد.
در ایران برای اولین بار اسفندیاری (1374) فرم اصلی را ترجمه و برای تعیین اعتبار آن جمله های دیگری به آن اضافه کرد. سپس از 10 نفر صاحب نظر در زمینه روان شناسی و روان پزشکی خواست تا میزان اعتبار هر جمله را مشخص نموده، در صورت لزوم نظر اصلاحی خود را بیان نمایند.
نتیجه این بررسی نشان داد که پرسشنامه دارای اعتبار خوبی است. وی برای تعیین پایایی پرسشنامه از روش بازآزمایی استفاده کرد و از 120 نفر از مادران نمونه خواست تا پرسشنامه مذکور را پاسخ دهند. بعد از گذشت یک هفته مجدداً پرسشنامه توسط همان افراد تکمیل گردید. میزان پایایی برای شیوه سهل گیرانه 69/0، برای شیوه مستبدانه 77/0 و برای شیوه اقتدار منطقی 73/0 به دست آمد.
